El próximo 6 de septiembre Barakaldo celebrará el 500 aniversario de la primera vuelta al mundo de Juan de Zubileta, hijo predilecto del municipio / Datorren irailaren 6an Barakaldok Juan de Zubileta herriko seme kutunaren munduaren lehen biraren 500. urteurrena ospatuko du

  • El próximo martes 6 de septiembre, festivo en Euskadi, se celebra el quinto centenario de la primera vuelta al mundo de Elkano, entre cuyos tripulantes se encontraba Juan de Zubileta, vecino de Barakaldo. 
  • Para celebrar tal efeméride, desde Laguntasuna hemos organizado un acto conmemorativo junto a la Casa Torre de Zubileta, con la inestimable colaboración de Lutxanako Dultzaineroak, los y las vecinas de Zubileta y el Ayuntamiento de Barakaldo. 
  • El programa constará de un recibimiento teatralizado a Juan de Zubileta a las 12:30, seguido de una representación popular de teatro, danza, canto, música y Gigantes. A las 15:00 será la hora de la comida y a las 18:00, podremos disfrutar de un concierto de la mano de Enrique Solinis y Euskal Barronkensemble.

Juan de Zubileta fue el más joven de los tripulantes que dieron la primera vuelta al mundo, siendo uno de los 18 tripulantes que sobrevivieron a la expedición. Hijo de Martín Ochoa de Zabileta  y Sancha, nació en el barrio barakaldes que lleva su nombre, a la orilla del Cadagua. Embarcó como paje con 13 años en la nao Victoria, en la que volvería tres años después a Sevilla, con Elkano. Sabía firmar, algo que no era habitual entre la marinería, puesto que en aquella época, ocho de cada diez marineros, grumetes y pajes no sabían ni escribir su nombre.

En las naos de la época, los pajes solían tener desde ocho hasta quince años, y había dos tipos bien diferenciados: el primero, el de los pajes recomendados, gozaba de la protección de un oficial superior e iniciaban así una carrera profesional. El segundo, carecía de protección y debiendo obedecer a todos, llevaban una vida bastante más dura. Se encargaban de las tareas menos especializadas (distribuir alimentos, recoger la mesa, barrer, limpiar, guardias, cambio de los relojes de arena...) Su sueldo era de 500 maravedíes al mes, menos de la mitad del sueldo de un marinero, y cobraban cuatro meses adelantados (un maravedí equivalía a poco más de un euro actual).

Pago de 2.000 maravedíes a Juan de Zubileta, como adelanto al embarcarse.

Como triplante de la Victoria, Juan de Zubileta vive de primera mano las vicisitudes del viaje. La primera, que se produce en la travesía del Atlántico, es la acusación al maestre de la nao, Antón Salomón, de haber mantenido relaciones sexuales con un grumete compañero de Zubileta, el italiano Antonio Genovés. Salomón fue ejecutado y el grumete se suicidó poco después. Este hecho nos muestra y nos hace reflexionar sobre un aspecto no muy conocido de la vida en las naos que Zubileta vivió muy de cerca. Las relaciones homosexuales están muy castigadas y la condena por practicar el “pecado nefando” seguía siendo, como en tiempos medievales, la de morir en la hoguera.

Tras el motín de San Julián – en marzo de 1520 los capitanes de las naos se sublevaron contra Magallanes en la Patagonia argentina al no dar con el paso al Pacífico–, Elkano y otros cuarenta expedicionarios son condenados a muerte, aunque posteriormente se les conmuta esta condena. En el caso del getariarra se le degrada a marinero. Casi con toda seguridad, en ese momento Elkano es trasladado de la Concepción a la Victoria donde permanecerá durante los meses siguientes, con Zubileta. 

La expedición también sufrió varios episodios de escorbuto que diezmaron notablemente la tripulación, salvándose nuestro ilustre vecino. Tenía la suerte de cara.

Torre de Zubileta en la orilla del rio Cadagua (Barakaldo)

El 8 de septiembre de 1522 Zubileta y otros 17 tripulantes llegan a Sevilla. Al desembarcar, el baracaldés llevaba una bolsa de 10 libras de peso (4,6 kg) de clavo cuyo valor ascendería a unos 1.692 maravedís. Zubileta, con Juan de Acurio y Juan de Arratia fue recibido por el rey en Valladolid poco después de Elkano.

En la liquidación del sueldo, Zubileta recibió 38.756 maravedís de los cuales 16.478 correspondían al sueldo y 22.286 a quintaladas. Las quintaladas eran una forma de remuneración suplementaria, por la que cada tripulante disponía de un espacio en el navío en el que podía llevar mercancías para ser intercambiadas, por especias, por ejemplo, que traían en estos mismos espacios.

El 23 de mayo de 1524, Juan de Zubileta  prestó declaración en la Junta de Badajoz junto a Acurio, Arratia y Pedro de Tolosa, para probar el derecho de Castilla para la posesión del Maluco. El de Barakaldo declaró haber conocido a Carlos I, pero no a los reyes Fernando e Isabel. Firmó porque sabía hacerlo, algo que no era habitual en un paje.

A partir de ese momento se desconocen más aspectos de la vida del ilustre barakaldes. Zubileta tiene dedicada una calle en su población natal y otra en Sanlúcar de Barrameda. 


  • Datorren irailaren 6an, asteartea, Euskadin jaieguna, Elkanoren munduko lehen itzuliaren bosgarren mendeurrena ospatuko da; haren tripalatzaileen artean Juan de Zubileta Barakaldoko bizilaguna zegoen.
  • Urteurren hori ospatzeko, Laguntasunetik oroimenezko ekitaldi bat antolatu dugu Zubiletako Dorretxearen ondoan, Lutxanako Dultzaineroak, Zubiletako bizilagunak eta Barakaldoko Udalaren laguntzarekin.
  • Egitarauak Juan de Zubiletari harrera antzeztua egingo dio 12:30ean, eta ondoren antzerkia, dantza, kantua, musika eta erraldoiak izango dira. 15: 00etan bazkalordua izango da eta 18:00etan, Enrique Solinis eta Euskal Barronkensembleren kontzertua izango dugu.

Juan Zubileta izan zen munduari lehen bira eman zioten tripulatzaileen artean gazteena, eta espediziotik bizirik atera ziren 18 tripulatzaileetako bat izan zen. Martin Ochoa de Zabileta eta Sancharen semea, bere izena daraman Barakaldoko auzoan jaio zen, Kadagua ibaiaren ertzean. 13 urterekin itsasoratu zen morroi, Victoria itsasontzian, eta hiru urte geroago Sevillara itzuli zen, Elkanorekin. Bazekien sinatzen, marinelen artean ohikoa ez zena, garai hartan hamar marineletik zortzik, hamarretik zortzik bere izena ere idazten ez bazekiten.

Garai hartako itsasontzietan, morroiek zortzi eta hamabost urte bitartean izaten zituzten, eta bi mota oso desberdin zeuden: lehenengoak, morroi gomendatuak, goi-mailako ofizial baten babesa zuen, eta, horrela, karrera profesionalari ekiten zioten. Bigarrenak ez zuen babesik, eta, guztiei obeditu beharrean, askoz bizimodu gogorragoa zuten. Zeregin ez hain espezializatuez arduratzen ziren (elikagaiak banatzea, mahaia jasotzea, erratza pasatzea, garbitzea, guardiak, hareazko erlojuak aldatzea...). Haien soldata 500 marabedi zen hilean, marinel baten soldataren erdia baino gutxiago, eta lau hilabete lehenago kobratzen zuten (marabedi batek egungo euro bat baino gehixeago balio zuen).

Victoria itasontziko tripulante gisa, Juan de Zubiletak zuzenean bizi ditu bidaiaren gorabeherak. Lehena, Atlantikoaren zeharbidean gertatzen dena, Anton Salomon itsasontziko maisuari Zubiletaren lankide zen Antonio Genovés morroi batekin sexu-harremanak izan izana leporatu izana da. Salomon exekutatu egin zuten, eta itsasmutilak bere buruaz beste egin zuen handik gutxira. Horrek erakusten digu Zubiletak oso gertutik bizi izan zituen naoetako bizitzaren alderdi ez oso ezagun bati buruz gogoeta egitera bultzatzen gaitu. Harreman homosexualak oso zigortuta zeuden, eta bekatu negargarria egiteagatik ezarritako zigorrak, Erdi Aroan bezala, sutan hiltzearena izaten jarraitzen zuen.


Magallanes - Elkano lehen mundubiraren ibilbidea

San Juliango matxinadaren ondoren – 1520ko martxoan, ontzietako kapitainak Magallanesen aurka matxinatu ziren Argentinako Patagonian, Ozeano Barerako bidea hartu ez zutelako –, Elkano eta beste berrogei espediziokide heriotzara kondenatu zituzten, nahiz eta ondoren zigor hori barkatu. Getariarraren kasuan, marinela mailari degradatu egiten zaio. Ia ziur, une horretan Elkano Concepcionetik Victoriara lekualdatzen dute, eta bertan egongo da hurrengo hilabeteetan, Zubiletarekin.

Espedizioak eskorbutoko zenbait gertakari ere jasan zituen, tripulazioa nabarmen murriztu zutenak, gure bizilagun ospetsua salbatu zelarik. Zorte ona zuen lagun.

1522ko irailaren 8an Zubileta eta beste 17 tripulatzaile Sevillara iritsi ziren. Lehorreratzean, barakaldarrak 10 librako (4,6 kg) iltze-poltsa zeraman, eta horren balioa 1.692 marabedi ingurukoa izango zen. Zubileta, Juan de Akurio eta Juan de Arratiakoarekin, erregeak Valladoliden hartu zuen Elkanoren ondoren.

Soldataren likidazioan, Zubiletak 38.756 marabedi jaso zituen, horietatik 16.478 soldatari zegozkion eta 22.286 kintalatuei. Kintaladak ordainsari osagarri bat ziren, eta, horren bidez, tripulatzaile bakoitzak espazio bat zuen itsasontzian, non salgaiak eraman baitzitzakeen, espazio horietan bertan ekartzen zituzten espezien truke, adibidez.

1524ko maiatzaren 23an, Juan Zubiletak, Acurio, Arratia eta Pedro Tolosarekin batera, deklarazio bat egin zuen Badajozeko Batzarrean, Gaztelak Malukoaren jabetza izateko zuen eskubidea frogatzeko. Barakaldokoak Karlos I.a ezagutu zuela adierazi zuen, baina ez Fernando eta Isabel erregeak. Sinatu zuen egiten zekielako, morroi batengan ohikoa ez zen zerbait.

Une horretatik aurrera, barakaldar ospetsuaren bizitzako alderdi gehiago ez dira ezagutzen. Juan de Zubiletak kale bat du bere herrian, eta beste bat Sanlucar de Barramedan.


Iturriak: wikimedia.org, elkanofundazioa.eus






Iruzkinak